Mustafa Kemal Atatürk komutasında, 26 Temmuz 1922’de başlayan ve 30 Ağustos Zaferi ile sonuçlanan Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi, Türk tarihinin en büyük kahramanlık destanlarından biridir.
1919’da Birinci Dünya Savaşı sonrası İtilaf Devletleri, Mondros Ateşkes Antlaşması kararlarına dayanarak Anadolu’yu işgale başladı. Halide Edip Adıvar’ın “Türk’ün Ateşle İmtihanı” kitabında bahsettiği o günlerde düşmanlar İstanbul’a, Adana’ya, İngilizler Şanlıurfa, Maraş, Samsun ve Merzifon’a, Antalya ve Anadolu’nun güneybatısına yerleşmişti. 15 Mayıs 1919’da Yunan Ordusu İzmir’e çıkarma yapmıştı.
Bu durum karşısında Türk milleti, Kuvayımilliye hareketini başlattı. İki seçenek vardı; “Ya İstiklal Ya Ölüm”
1920’de TBMM’nin açılmasıyla işgal kuvvetleri baskılarını Atatürk ve silah arkadaşları üzerine ağırlaştırdı.
“HATTI MÜDAFAA YOKTUR, SATHI MÜDAFAA VARDIR”
Türk ordusunun Yunan ordusu ile Sakarya’daki gayreti 23 Ağustos’ta başladı. Bu tarihten itibaren Mustafa Kemal Paşa ordularına, “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh, bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı, vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz” buyruğunu verdi.
Türk askerinin amansız uğraşı 22 gün 22 gece sürdü. Büyük çarpışmanın sonunda Türk ordusu, 13 Eylül 1921’de Sakarya ırmağının doğusundan Yunan kuvvetlerini temizledi.
Sakarya Meydan Muharebesi, Türk milletinin savunma durumundan taarruz durumuna geçtiği dönüm noktalarından biri oldu. Bir yıl kadar süren hazırlık devrinden sonra 26 Ağustos 1922’de Mustafa Kemal Paşa, Büyük Taarruz buyruğunu verdi.
26 AĞUSTOS SABAHI
Başkomutan Mustafa Kemal, 26 Ağustos sabahı Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa (Çakmak), Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa (İnönü) ile muharebeyi yönetmek üzere Afyonkarahisar sonlarında kalan Kocatepe’ye geldi.
Topçu ateşleriyle başlayan harekatta Türk askeri, atağa geçip Tınaztepe’yi ele geçirdi ve Belentepe ile Kalecik Sivrisi’nden düşmanı uzaklaştırdı.
Türk ordusu, 27 Ağustos sabahı bütün cephelerde tekrar taarruza geçti ve o gün Afyonkarahisar, işgalden kurtarıldı. 29 Ağustos gecesi durum değerlendirmesi yapan kumandanlar, çabucak harekete geçilip taarruzun kısa müddette sonuçlandırılmasında hemfikir oldu ve planın 30 Ağustos’ta uygulanması için gerekli tedbirler alındı.
BÜYÜK ZAFER
Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, 30 Ağustos sabahında Kütahya Çalköy’de birliklere taarruz buyruğunu verdi. 26 Ağustos’ta başlayan muharebede Yunan birlikleri, General Trikopis, General Diyenis ve birçok Yunan kumandanı kaçtı.
Büyük Zafer’in sonraki günü, 31 Ağustos’ta Zafertepe Çalköy’de bir konutun bahçesinde durum değerlendirmesi yapan Başkomutan Mustafa Kemal, Fevzi Paşa ve İsmet Paşa Yunanlıların yine savunma sistemine geçmesini önlemek için İzmir’e girme görüşünde birleşti.
“ORDULAR, BİRİNCİ MAKSADINIZ AKDENİZ’DİR, İLERİ!’
Mustafa Kemal Paşa, 1 Eylül’de Dumlupınar’da, tüm subay ve erlere okunmak için yayımladığı bildiride, şu sözlere yer verdi:
“Türkiye Büyük Millet Meclisi orduları, Afyonkarahisar-Dumlupınar Büyük Meydan Muharebesi’nde, zalim ve mağrur bir ordunun temel varlığını, inanılmayacak kadar az bir vakitte yok ettiniz. Büyük ve seçkin ulusumuzun fedakarlıklarına layık olduğunuzu kanıtladınız. Sahibimiz olan büyük Türk ulusu, geleceğine güvenmekte haklıdır. Savaş alanlarındaki muvaffakiyet ve fedakarlıklarınızı yakından görüp izliyorum.
Ulusumuzun size olan övgülerinin iletilmesine aracılık etme misyonunun ardını bırakmayacak, daima olarak yerine getireceğim. Ödüllendirme için Başkumandanlığa teklifte bulunulmasını, Cephe Kumandanlığına buyurdum. Bütün arkadaşlarımın, Anadolu’da daha öbür meydan muharebeleri de verileceğini göz önünde bulundurarak ilerlemesini ve herkesin akıl gücünü ve yurtseverliğinin kaynaklarını kullanarak, müsabakayı bütün gücüyle sürdürmesini talep ederim. Ordular, birinci gayeniz Akdeniz’dir, ileri!”
Bu buyruk doğrultusunda Türk ordusu 1 Eylül’de Gediz ve Uşak’ı, 2 Eylül’de Eskişehir’i, 6 Eylül’de Balıkesir ve Bilecik’i, 7 Eylül’de Aydın’ı, 8 Eylül’de Manisa’yı geri aldı. Ordular, 9 Eylül’de İzmir’de Yunan ordusunu denize döktü.
“SÖZÜMÜ YAPAMAMIŞ OLDUĞUMDAN ÖTÜRÜ YAŞAYAMAM”
Büyük Taarruz’un en acı olaylarından biri, 57’nci Tümen Kumandanı Albay Reşat Bey’in, 27 Ağustos’ta Çiğiltepe’nin alınmasının yarım saat gecikmesi üzerine, vazifesini yerine getirememenin kederiyle kendisini vurarak intihar etmesiydi.
Mustafa Kemal Paşa’ya, Albay Reşat Bey’in intihar ettiği söylendi ve yazdığı “Yarım saat zarfında o mevkiyi almaya size kelam verdiğim halde, sözümü yapamamış olduğumdan ötürü yaşayamam” notu okundu. Çiğiltepe, Albay Reşat Bey’in vefatından 15 dakika sonra düşman askerlerinden kurtarıldı.
“TÜRK CUMHURİYETİ’NİN ÖLÜMSÜZ YAŞAYIŞI BURADA TAÇLANDIRILDI”
Atatürk, 30 Ağustos 1924’te, Şehit Sancaktar Mehmetçik Anıtı’nın temel atma merasimine katılmak üzere Zafertepe Çalköy’e geldi.
Törene katılanlara iki yıl öncesini hatırlatan Atatürk, Büyük Zafer’i şöyle anlattı:
“Afyonkarahisar-Dumlupınar Meydan Savaşı ve onun son modülü olan 30 Ağustos Zaferi, Türk tarihinin en değerli dönüm noktasıdır. Ulusal tarihimiz çok büyük, çok parlak zaferlerle doludur ancak Türk ulusunun burada kazandığı zafer kadar kesin sonuçlu, yalnız bizim tarihimize değil, dünya tarihine yeni bir adım vermekte kesin tesirli bir meydan savaşı hatırlamıyorum. Apaçıktır ki yeni Türk devletinin, genç Türk Cumhuriyeti’nin temeli burada sağlamlaştırıldı, ölümsüz yaşayışı burada taçlandırıldı. Bu alanda akan Türk kanları, bu göklerde uçuşan şehit ruhları, devletimizin, Cumhuriyet’imizin ölümsüz koruyucularıdır. Türk ulusu burada kazandığı zaferle, açığa vurduğu gücü ve istemiyle, bu aşikâr gerçeği bir sefer daha tarihin bağrına çelik kalemle koymuş bulunuyor”
İlk sefer 1926’da Zafer Bayramı olarak kutlanmaya başlanan 30 Ağustos, her yıl yurt geneli, balkan ülkeleri ve KKTC’de çeşitli etkinliklerle kutlanıyor.